Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2010

Οι γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα, Σεφέρης Γιώργος


Τον δ’ άνευ λύρας όμως υμνωδεί
θρήνον Ερινύος
αυτοδίδακτος έσωθεν
θυμός, ου το παν έχων
ελπίδος φίλον θράσος.
ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ, 990 επ.

«Φαίνεται ο Κάβο-Γάτα...», μου είπε ο καπετάνιος
δείχνοντας ένα χαμηλό γιαλό μέσα στο πούσι
τ’ άδειο ακρογιάλι ανήμερα Χριστούγεννα,
«... και κατά τον Πουνέντε αλάργα το κύμα γέννησε την Αφροδίτη·
λένε τον τόπο Πέτρα του Ρωμιού.
Τρία καρτίνια αριστερά!»
Είχε τα μάτια της Σαλώμης η γάτα που έχασα τον άλλο χρόνο
κι ο Ραμαζάν πώς κοίταζε κατάματα το θάνατο,
μέρες ολόκληρες μέσα στο χιόνι της Ανατολής
στον παγωμένον ήλιο
κατάματα μέρες ολόκληρες ο μικρός εφέστιος θεός.
Μη σταθείς ταξιδιώτη.
«Τρία καρτίνια αριστερά» μουρμούρισε ο τιμονιέρης.

...ίσως ο φίλος μου να κοντοστέκουνταν,
ξέμπαρκος τώρα
κλειστός σ’ ένα μικρό σπίτι με εικόνες
γυρεύοντας παράθυρα πίσω απ’ τα κάδρα.
Χτύπησε η καμπάνα του καραβιού
σαν τη μονέδα πολιτείας που χάθηκε
κι ήρθε να ζωντανέψει πέφτοντας
αλλοτινές ελεημοσύνες.

«Παράξενο», ξανάειπε ο καπετάνιος.
«Τούτη η καμπάνα ―μέρα που είναι―
μου θύμισε την άλλη εκείνη, τη μοναστηρίσια.
Διηγότανε την ιστορία ένας καλόγερος
ένας μισότρελος, ένας ονειροπόλος.

»Τον καιρό της μεγάλης στέγνιας,
―σαράντα χρόνια αναβροχιά―
ρημάχτηκε όλο το νησί·
πέθαινε ο κόσμος και γεννιούνταν φίδια.
Μιλιούνια φίδια τούτο τ’ ακρωτήρι,
χοντρά σαν το ποδάρι ανθρώπου
και φαρμακερά.
Το μοναστήρι τ’ Αϊ-Νικόλα τό ειχαν τότε
Αγιοβασιλείτες καλογέροι
κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια
κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκή·
τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν.
Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα
και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη.
Όλη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα
που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι.
Απόδειπνα πάλι η καμπάνα
και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας.
Ήτανε θαύμα να τις βλέπεις, λένε,
άλλη κουτσή, κι άλλη στραβή, την άλλη
χωρίς μύτη, χωρίς αυτί, προβιά κουρέλι.
Έτσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα
πέρασαν μήνες, χρόνια, καιροί κι άλλοι καιροί.
Άγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες
ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος
χαθήκανε· δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι.
Ωσάν καράβι καταποντισμένο
τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό
μήτε νιαούρισμα, μήτε καμπάνα.
Γραμμή!
            Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες
παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα
το αίμα το φαρμακερό των ερπετών.
Αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι».
«Γραμμή!» αντιλάλησε αδιάφορος ο τιμονιέρης.

Τετάρτη, 5 Φεβρουαρίου 1969

(από τα Ποιήματα, Ίκαρος 1974)
Το ποίημα αντέγραψα από εδώ: 

http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=508&author_id=44

Ερώτηση: Να συσχετίσετε το περιεχόμενο του παραπάνω
 ποιήματος με το "Επί Ασπαλάθων...".

Η πολιτική δήλωση του Γ.Σεφέρη 28/3/1969 στο BBC

Να συσχετίσετε το περιεχόμενο του ποιήματος "Επί Ασπαλάθων..." με την πολιτική δήλωση του Γ. Σεφέρη 28/3/1969 στο ΒΒC που ακολουθεί:




"Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και - τόσο περίλαμπρα - ο λαός μας στον τελευταίο Παγκόσμιο πόλεμο.
Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές με πόνους και με κόπους, πάνε και αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά. Δεν θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δεν λογαριάζουν πάρα πολύ για ορισμένους ανθρώπους.
Δυστυχώς δεν πρόκειται μόνο γι αυτόν τον κίνδυνο. Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει -συνειδητά ή ασυνείδητα- όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου.
Όσο μένει η ανωμαλία τόσο προχωρεί το κακό. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό και μπορώ να το πω: «μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος».
Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή.
Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου.
Παρακαλώ το Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω."

Το κείμενο της δήλωσης πήρα από εδώhttp://sponta-aposponta.blogspot.com/2008/11/bbc-2831969.html

Τρίτη 16 Φεβρουαρίου 2010

Ένα κείμενο του ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΛΑΜΑΡΑ για την κηδεία του Γ.Σεφέρη

Tου BAΣIΛH K. KAΛAMAPA
Tη Δευτέρα 20 Σεπτεμβρίου του 1971 ο Γιώργος Σεφέρης (Σεφεριάδης) άφησε την τελευταία του πνοή μέσα στο ζόφο της δικτατορίας. Ο γεννημένος στη Σμύρνη ποιητής (29 Φεβρουαρίου/13 Mαρτίου 1900), ο οποίος γεφύρωσε την αρχαία με τη νεότερη Eλλάδα μέσα από το έργο του, άφηνε ως παρακαταθήκη στους απανταχού Eλληνες να αγαπούν τον τόπο τους με τρόπο σωματικό. Πριν από δύο χρόνια, στις 28 Mαρτίου 1969, είχε δώσει στη δημοσιότητα τη δήλωσή του εναντίον του καθεστώτος των συνταγματαρχών.
Hταν 6 το απόγευμα, στο νοσοκομείο «Eυαγγελισμός», όπου «είχεν εισαχθή επειγόντως τας πρώτας ημέρας του Aυγούστου και όπου είχεν υποβληθή εις δύο διαδοχικάς επεμβάσεις δι' έλκος του δωδεκαδακτύλου. Tας επεμβάσεις επηκολούθησαν μετεγχειρητικαί περιπλοκαί και φλεγμονή του πνεύμονος, προ δύο δε εβδομάδων ο Σεφέρης υπέστη ημιπληγίαν. Eκτοτε η κατάστασίς του παρέμενε κρίσιμος, και παρά τας καταβληθείσας προσπαθείας των ιατρών, και παρά την ιδικήν του ισχυροτάτην κράσιν εσημειώθη από της πρωίας τής χθες ραγδαία επιδείνωσις» («Tο Bήμα», Tρίτη 21 Σεπτεμβρίου 1971).
Eίκοσι πέντε χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το θάνατο του Γιώργου Σεφέρη, και μ' αυτή την αφορμή ανατρέξαμε στις εφημερίδες της εποχής, για να θυμηθούμε το πώς κατέγραψαν το γεγονός, κάτω από καθεστώς της λογοκρισίας.
H σορός εκτέθη σε δημόσιο προσκύνημα στον ιερό ναό Mεταμορφώσεως τού Σωτήρος της οδού Kυδαθηναίων στην Πλάκα. «Eις τον ναόν αυτόν, εις την ενορίαν του οποίου επί πολλά έτη ανήκε ο ποιητής και όπου είχε νυμφευθεί, θα ψαλή και η νεκρώσιμος ακολουθία την 4ην απογευματινήν τής αύριον Tετάρτης. Eν συνεχεία, θα σχηματισθή πομπή μέχρι του A  Nεκροταφείου, όπου και θα γίνη η ταφή εις τον οικογενειακόν τάφον της οικογένειας Σεφεριάδη. Eπιθυμία του Γιώργου Σεφέρη ήτο εις την κηδείαν του να μην προσδοθή οιοσδήποτε επίσημος χαρακτήρ και να μην εκφωνηθούν επικήδειοι. Παράκλησις της οικογενείας του είναι να μην κατατεθούν στέφανοι («Tο Bήμα», ό.π.).
Οι πνευματικοί άνθρωποι και οι πολιτικοί με δηλώσεις τους καταθέτουν φόρο τιμής στον απόντα ποιητή: Mάρκος Aυγέρης, Aγγελος Tερζάκης («Tα Nέα»), Παναγιώτης Kανελλόπουλος, Mπάμπης Kλάρας, Nικόλαος Kρανιδιώτης, Γεώργιος Mαύρος, Γιάννης Mαγκλής, Kωστής Mπαστιάς, Πέτρος Xάρης («H Bραδυνή»), Aλέξανδρος Ξύδης («Θεσσαλονίκη» και «Tα Nέα»), Στρατής Tσίρκας, Aννα Συνοδινού («Θεσσαλονίκη»).
«Eλειψε η μεγάλη ελληνική φωνή»
Eκτενείς αναφορές στο έργο του έγιναν από τους Θέμο Δασκαλόπουλο «H τελευταία μέρα» («Aπογευματινή»), K.Θ. Δημαρά «Ο ποιητής και το έργο του. Eλειψε η μεγάλη ελληνική φωνή της εποχής μας» («Tο Bήμα»), Hρώ Λάμπρου «Στον Γ. Σεφέρη. Aποχαιρετισμός» («Θεσσαλονίκη»), Mαρία Nεοφωτίστου -Zήκα «Eνας ήλιος έσβησε από χθες. Γιώργος Σεφέρης. Ο ποιητής έφυγε, ο ποιητής ζη στον τόπο που τον γέννησε, στον τόπο που τίμησε» («H Bραδυνή»), Kώστα Σεϊζάν «H ευθύνη του ποιητή. Ο Γ. Σεφέρης τραγούδησε το ελληνικό φως σ' έναν παγκόσμιο ορίζοντα» («Aπογευματινή»), Kώστα Σταματίου «Γιώργος Σεφέρης: H λυρική συνείδηση του Eθνους. Iστόρησε ανεπανάληπτα τους καημούς της ρωμιοσύνης» («Tα Nέα»), I. M. Xατζηφώτη «Γιώργος Σεφέρης. Ο αναθεωρητής της ελληνικής ποιήσεως. Λιτός και βαθύτατα ελληνικός» («Nέα Πολιτεία»).
Tετάρτη 22 Σεπτεμβρίου 1971. Γίνεται η κηδεία του Γιώργου Σεφέρη, υπό το άγρυπνο βλέμμα των συνταγματαρχών. Aν η κηδεία του Kωστή Παλαμά έλαβε έναν αντιστασιακό χαρακτήρα εναντίον των κατοχικών δυνάμεων, η κηδεία του νομπελίστα ποιητή λαμβάνει αντιδικτατορικό.
Στις 4 το απόγευμα ψάλλεται η νεκρώσιμη ακολουθία. «Tο λαϊκό προσκύνημα στη σορό του Γιώργου Σεφέρη στο ναό του Σωτήρος στην Πλάκα θα συνεχισθεί σήμερα από τις 7 το πρωί: Xθες, από το πρωί μέχρι τις 8 το βράδυ, πλήθος Aθηναίων κάθε ηλικίας πέρασε από το ανθοστόλιστο φέρετρο του ποιητή αποτίοντας φόρο τιμής. Στη συντριπτική του πλειοψηφία το πλήθος αυτό αποτελείτο από νέους και νέες, μαθητές και φοιτητές. Aλλοι με λιγοστά λουλούδια στα χέρια, κάποιος με μερικά στάχυα, πολλοί με μια ποιητική συλλογή του Σεφέρη, προσκυνούσαν ευλαβικά το φέρετρο που έκλεινε μέσα του τη σορό που πρόσφερε το 1963 στην Eλλάδα το μοναδικό της Nόμπελ.
Tρία δάφνινα στέφανα μπροστά από το φέρετρο του ποιητή. Στο πρώτο η ταινία γράφει: ``Λίγο ακόμη να ιδούμε τις αμυγδαλιές ν' ανθίζουν. Στον ποιητή Γ. Σεφέρη οι πολιτικοί κρατούμενοι της φυλακής των Tρικάλων''. Στο δεύτερο: ``Στον ποιητή Γ. Σεφέρη, οι πολιτικοί κρατούμενοι της φυλακής Aλικαρνασού''. Kαι στο τρίτο: ``Στον θείο Γιώργο, οι έξι ανεψιοί της Θεσσαλονίκης''» («Tο Bήμα»).
Οι εφημερίδες συνεχίζουν και τη δεύτερη ημέρα (όπως και τις επόμενες δέκα) να δημοσιεύουν κείμενα και δηλώσεις. Eχει σημάνει η ώρα για το βαρύ πυροβολικό. Στις σελίδες του «Bήματος» διαβάζουμε το ονόματα των Nίκου Γκάτσου, Nίκου Eγγονόπουλου, Οδυσσέα Eλύτη, Tάκη Παπατσώνη. Στην ίδια εφημερίδα: Mανόλης Aνδρόνικος, Θανάσης Bαλτινός, Γεώργιος Zώρας, Γιώργος Iωάννου, Mένης Kουμανταρέας, Γεώργιος Mαύρος, I. M. Παναγιωτόπουλος, Iωάν. Στεφ. Πεσμαζόγλου, Γιάννης Pίτσος, Pόδης Pούφος, Aντώνης Σαμαράκης, Στρατής Tσίρκας. Στη «Θεσσαλονίκη» της ίδιας μέρας: Θανάσης Bαλτινός, Aλέκα Kατσέλη, Γιώργος Σαββίδης, Kώστας Tαχτσής.
Συνεχίζουμε το ξεφύλλισμα. Συναντούμε το ανυπόγραφο «Ο Σεφέρης» («Aκρόπολις») και τα κείμενα «H δοκιμασία κι η αντοχή. Aντικειμενικά κριτήρια της αξίας του έργου του Σεφέρη» του Aλέξ. Aργυρίου («Tο Bήμα»), «H ελληνικότης του Γ. Σεφέρη. Eκφρασις της μακραίωνης παραδόσεως του έθνους» του Στέλιου I. Aρτεμάκη, «Tο Tέλος» του Nίκου Kαρύδη («Tο Bήμα»), «H ελληνική αίσθησις του Σεφέρη» του I. M. Xατζηφώτη («Nέα Πολιτεία»).
«Σ' ευχαριστούμε για ό,τι μας έδωσες»
«H χθεσινή κηδεία του Γιώργου Σεφέρη. Eπιβλητική η παρουσία της νεολαίας». M' αυτό τον τίτλο κυκλοφορεί «Tο Bήμα» της 23ης Σπτεμβρίου 1971. Aντιγράφουμε: «Συγκινητικές -και πάνω από όλα αυθόρμητες- εκδηλώσεις εκ μέρους του κόσμου (σ.σ. ήταν χιλιάδες) υποδέχθηκαν την έξοδο της σορού από την εκκλησία. Tο φέρετρο τοποθετήθηκε σε αυτοκίνητο, ενώ το πλήθος ξεσπούσε σε χειροκροτήματα. Mε το ξεκίνημα της πομπής από την εκκλησία, το πλήθος άρχισε να τραγουδά τον Eθνικό Yμνο, το μελοποιημένο από τον Mίκη Θεοδωράκη ποίημα του Σεφέρη ``Aρνηση'' και το κρητικό δημοτικό τραγούδι ``Πότε θα κάνη ξαστεριά''».
H πομπή διήλθε από τις οδούς Kυδαθηναίων, λεωφόρου Aμαλίας, Aθ. Διάκου και Aναπαύσεως. «Συμπαγείς αστυνομικών εν στολή ή και με πολιτική περιβολή είχαν διατεθή στα πέριξ του ναού και σε επίκαιρα σημεία της διαδρομής και του A' Nεκροταφείου. Eξ αστυνομικής πηγής ανεκοινώθη ότι ουδέν επεισόδιον συνέβη κατά την χθεσινήν κηδείαν του Γιώργου Σεφέρη και ότι ουδείς συνελήφθη. Eλήφθησαν τα στοιχεία ταυτότητος ωρισμένων ατόμων διότι δεν συνεμορφώθησαν προς τας συστάσεις αστυνομικών οργάνων. Eξάλλου, έγινε γνωστόν ότι ερρίφθησαν προκηρύξεις με αντιστασιακόν περιεχόμενον, υπό της οργανώσεως ``Λαϊκή Aντίσταση''».
Eίναι προφανές ότι η εφημερίδα αναπαράγει το αστυνομικό δελτίο. Οπως μας διαβεβαιώνουν οι συνάδελφοι Hρακλής Aνδύρας και Πέτρος Mανταίος, οι οποίοι ήταν παρόντες, έγιναν συλλήψεις. Ο τελευταίος μάλιστα ήταν αυτόπτης μάρτυς του ξυλοδαρμού πολίτη από αστυνομικό. Στις 5.15 το απόγευμα η πομπή έφθασε στο A' Nεκροταφείο. «H σορός του ποιητή καταβιβάσθηκε από τη νεκροφόρο και μεταφέρθηκε ``στα χέρια'', ώς τον οικογενειακό τάφο της οικογενείας Σεφεριάδη, το βορειοδυτικό τμήμα του νεκροταφείου. Οι παραστάτες (εκπρόσωποι του πνευματικού κόσμου) που τον συνόδευαν ώς κείνη τη στιγμή αποχώρησαν και πήραν τις θέσεις τους νέα παιδιά. Tα στεφάνια τα παρέλαβαν φίλοι του ποιητή, συνάδελφοί του και νέοι φοιτητές» («Tο Bήμα», ό.π.).
Tο πλήθος χειροκροτεί και φωνάζει «Aθάνατος, αθάνατος». Eνας νέος άνθρωπος αποχαιρετά τον ποιητή: «Σου δόθηκε η χάρη να μιλήσης απλά. Mε την δική σου χάρη θα σε αποχαιρετήσουμε και μεις σήμερα χωρίς λόγους, χωρίς επισημότητες, όπως εσύ ήθελες. Eίπες κάποτε πως όποιος αγαπάει τους νέους, πως όποιος έχει την αγάπη των νέων, αυτός δεν γερνάει. Mιλώντας για λογαριασμό των νέων που σ' αγάπησαν, έχω να πω πως στάθηκες οξύς πνευματικός οδηγός και δάσκαλος στις κρίσιμες ώρες αυτού του τόπου που εσύ μας έδειξες, μας έμαθες να αγαπάμε και να πονάμε.
Σ' ευχαριστούμε για ό,τι μας έδωσες, για ό,τι μας δίνεις με το έργο σου και με το ζωντανό σου παράδειγμα. Σ' ευχαριστούμε γιατί αύριο θα μπορούμε να λέμε στα δικά μας παιδιά: ``Eίμασταν κοντά στον Σεφέρη όταν έφυγε''. Xαίρε αγαπημένε δάσκαλε και φίλε».
πηγή:  
http://www.hri.org/E/1996/96-09-20.dir/keimena/greece/greece1.htm

Ο Υπαρξιακός Ιστορισμός του ποιητή

Η επικοινωνία με το παρελθόν 

Το παρελθόν για τον Σεφέρη δεν αναβιώνεται αλλά καλλιεργείται διαρκώς αισθητικά και διδακτικά. Για τούτο πιστεύω ότι η επανενεργοποίηση είναι κεντρική ιδέα στον Σεφέρη. Με αυτήν αφενός αποφεύγει τον σκόπελο της κυκλικότητας, της επαναληπτικότητας ή της στατικότητας και αφετέρου τιθασεύει την ατομική παρόρμηση που από τη στιγμή κατά την οποία εμπεριέχεται σε ένα ευρύτερο σύνολο δεν μπορεί να το αναθεωρήσει ριζικά. Πρόκειται για ένα σύστημα σκέψης που δεν επιτρέπει ριζική αλλαγή παρά μόνο διδακτική καλλιέργεια. Μαθαίνουμε καλλιεργώντας το παρελθόν. Πρόκειται δηλαδή για μια διαισθητική σχέση με το παρελθόν που οδηγεί στην ιστορική επίγνωση και στη διαρκή μαθητεία. Η έννοια της επαναδραστηριοποίησης δηλώνει την αισθητική επικοινωνία με το παρελθόν από την προοπτική πάντα του παρόντος, λειτουργώντας παράλληλα διδακτικά.
Τούτο φαίνεται χαρακτηριστικά σε τέσσερα ποιήματα του Σεφέρη που καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα της ποιητικής σταδιοδρομίας του Σεφέρη: το «Πάνω σ' έναν ξένο στίχο» γράφεται, όπως δηλώνεται άλλωστε, το 1931 (δημοσιεύεται το 1932), ο «Βασιλιάς της Ασίνης» το 1938-40, η «Ελένη» το 1955 και το «Επί Ασπαλάθων», το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη, το 1971. Και τα τέσσερα παρουσιάζουν κάποια κοινά γνωρίσματα. Κατ' αρχάς έχουν αφετηρία τους μια κειμενική πηγή: μια φράση, έναν στίχο ή ένα κείμενο που με τη σειρά του μας παραπέμπει στην ελληνική αρχαιότητα. Τα τρία στον κόσμο του Ομήρου (είτε άμεσα στον «Βασιλιά της Ασίνης» είτε έμμεσα, μέσω Du Bellay, στο «Πάνω σ' έναν ξένο στίχο» και, μέσω Ευριπίδη, στην «Ελένη») και το άλλο στον Πλάτωνα. Ολα τους μπορούν να θεωρηθούν καλά δείγματα της μυθικής ή συνειρμικής μεθόδου. Το άλλο κοινό τους γνώρισμα είναι ότι προσεγγίζουν το παρελθόν είτε ρητά είτε υπαινικτικά από την προοπτική ενός σύγχρονου χώρου. Το «Πάνω σ' έναν ξένο στίχο» είναι βασισμένο στην εμπειρία του Λονδίνου, ο «Βασιλιάς της Ασίνης» αρχίζει με την περιήγηση στον χώρο της Ασίνης, η «Ελένη» ξεκινάει με μια αναφορά στις Πλάτρες της Κύπρου και το «Επί Ασπαλάθων» με μια επίσκεψη στο Σούνιο.
Μπορεί η επικοινωνία με το παρελθόν να έχει ως έναυσμα, πρόσχημα ή διαμεσολαβητή κάποια φιλολογική μνεία, η αναφορά όμως στον χώρο δηλώνει ότι η προσέγγιση του παρελθόντος γίνεται πάντοτε από την προοπτική του παρόντος. Και στα τέσσερα ποιήματα το παρελθόν δεν ανασυγκροτείται ούτε επανερμηνεύεται όσο επανενεργοποιείται μέσω του παρόντος. Η τακτική αυτή του Σεφέρη δεν είναι μόνο ζήτημα τεχνικής ή μεθόδου αλλά και ιστορικής αντίληψης. Η αναδρομή στο παρελθόν με βάση το παρόν συνιστά μια διδακτική εμπειρία: το παρόν θα πρέπει να συγχωνεύσει διδακτικά το παρελθόν. 
Ιστορική γνώση
Η διαισθητική λειτουργία στον Σεφέρη μπορεί να εκληφθεί ως η συνισταμένη του ενορατικού και του συναισθηματικού. Στα ποιήματα που εξετάζουμε το πρώτο δεν είναι τόσο έντονο, όπως στους ρομαντικούς, όμως κάνει την εμφάνισή του στο «Πάνω σ' έναν ξένο στίχο», όταν μπροστά στον αφηγητή παρουσιάζεται το φάντασμα του Οδυσσέα. Στον «Βασιλιά της Ασίνης» και στην Ελένη η διαισθητική διερεύνηση του κενού μιας εντάφιας προσωπίδας, ενός ειδώλου ή ενός πουκάμισου αδειανού, οδηγεί στην εκδήλωση ενός «υπαρξιακού» ιστορισμού που αναζητεί την ουσία αυτού του κενού επιχειρώντας μια κάθετη αλλά και διαχρονική διερεύνηση. Τα ποιήματα είναι ιστορικά παλίμψηστα που μόνο διαισθητικά μπορούν να προσεγγίσουν αυτό το κενό και το νόημά του. Οσο και αν στον «Βασιλιά της Ασίνης» η διερεύνηση ξεκινά εμπειρικά και εμπράγματα, μετεξελίσσεται σε μια διαισθητική, φανταστική και ενορατική, διείσδυση του παρελθόντος.
Το βλέμμα της εμπειρίας χάνει τη δύναμή του δίνοντας τη θέση του στη διαισθητική επικοινωνία με το παρελθόν. Ο «Βασιλιάς της Ασίνης» μόνο ενορατικά και μεταφυσικά μπορεί να νοηθεί, εφόσον λείπουν κάθε λογής πραγματολογικά στοιχεία για αυτόν. Η διαίσθηση βρίσκεται στους αντίποδες της ουδέτερης αποστασιοποιημένης αντικειμενικότητας εφόσον το ζητούμενο εδώ δεν είναι η ιστορική επαλήθευση όσο η ζωντανή επικοινωνία.
Ο Σεφέρης φαίνεται να ισχυρίζεται έμμεσα ότι η ιστορική γνώση και επίγνωση είναι δυνατή με το να εξετάσουμε και να διεισδύσουμε στη σκέψη των ανθρώπων του παρελθόντος με τους οποίους συγγενεύουμε. Ετσι δείχνει να συμμερίζεται την έννοια της διαπροσωπικής διαίσθησης για την ιστορική γνώση, κάτι που και ο Vico ως πρόδρομος αλλά και οι γερμανοί ιστορικιστές είχαν ποικιλοτρόπως υποστηρίξει. Ο,τι καθιστά δυνατή τη διαισθητική επικοινωνία είναι η συνειρμική λειτουργία στην οποία βασίζονται και τα ποιήματα που εξετάζονται εδώ.
Από τη σύζευξη παρόντος και παρελθόντος προκύπτει και στα τέσσερα ποιήματα κάποιο υπονοούμενο διδακτικό επιμύθιο. Πιο σαφές στα δύο τελευταία, πιο σκοτεινό στα δύο πρώτα. Στο «Πάνω σ' έναν ξένο στίχο» υποβάλλεται το δίδαγμα της ταπεινότητας και της αγάπης του λαϊκού ήθους· στον «Βασιλιά της Ασίνης» το πόσο ζωτική και παρηγορητική θα μπορούσε να είναι η επικοινωνία με το παρελθόν όταν αναλογίζεται κανείς τη φθορά του παρόντος· στην «Ελένη» υπογραμμίζεται η διαχρονική ματαιότητα κάθε πολέμου και στο «Επί Ασπαλάθων» η αναπόφευκτη τιμωρία όλων των τυράννων. Τα τέσσερα ποιήματα αφορούν universals ­ παράδοση, φθορά, πόλεμος, τυραννία ­ ενώ η αχρονία και η οικουμενικότητα των θεμάτων δεν μπορεί να αναδειχθεί δίχως την αισθητικοποίηση της ιστορίας.
Εκδηλώνεται σε αυτά τα ποιήματα μια ένταση ανάμεσα στην υποκειμενικότητα και στην αντικειμενικότητα, μεταξύ αισθήματος και ιστορίας, ατομικού ταλέντου και παράδοσης, μεταξύ κειμένου (φιλολογικής μνείας) και περι-κειμένου (με το τοπίο και τις χρονικές αναφορές να αναλαμβάνουν αυτόν τον ρόλο). Η θέαση του παρελθόντος από τη σκοπιά του παρόντος προϋποθέτει τόσο κάποιον βαθμό ταύτισης όσο και κάποιον βαθμό αποστασιοποίησής τους: δηλαδή αισθητικής απομάκρυνσης και διαμεσολάβησης. Οι αναφορές στον χώρο καθώς και οι κειμενικές μνείες βοηθούν στη διαισθητική επικοινωνία με το παρελθόν, στη σταδιακή απόσβεση και απορρόφηση της προσωπικότητας στην αχρονία της παράδοσης. Ετσι η υποκειμενικότητα, το παρόν, το ατομικό ταλέντο φαίνεται να χάνουν τη μάχη υπέρ της παράδοσης και διασώζονται μέσα από την ιδέα της επανενεργοποίησης. Το ποιητικό εγώ είναι αυτό που συνειρμικά μέσω του παρόντος επανενεργοποιεί το παρελθόν. 
Αρνηση της προσωπικότητας
Το παράδοξο που εκφράζει η ελιοτική στάση την οποία συμμερίζεται και ο Σεφέρης με την άρνηση και την απόσβεση της προσωπικότητας αφενός και την έμφαση στο ατομικό ταλέντο αφετέρου εκφράζεται και στη σχέση ιστορικού συμβάντος και ιστορικού γίγνεσθαι. Αν η παράδοση και η ιστορία ως οργανικά σύνολα απορροφούν το ατομικό ταλέντο ή το μεμονωμένο συμβάν, η μόνη αντίσταση της υποκειμενικότητας είναι μέσα από την ιδέα της επανενεργοποίησης, του ξαναδουλέματος ανενεργών πτυχών του παρελθόντος. Και στα τέσσερα ποιήματα λανθάνει ένα είδος «υπαρξιακού ιστορισμού». Για τον υπαρξιακό ιστορικό η ιστορία δεν νοείται ως γραμμική ή κυκλική διευθέτηση των γεγονότων αλλά ως παλίμψηστο όπου το παρόν συνίσταται από τα ίχνη όλου του παρελθόντος. Στο «Πάνω σ' έναν ξένο στίχο» και ακόμη περισσότερο στην «Ελένη» διάφορα ιστορικά επίπεδα συνυπάρχουν, δίνοντας την εντύπωση ότι όλο το παρελθόν εμπεριέχεται στο ποίημα.
Ο υπαρξιακός ιστορισμός δεν περιλαμβάνει τη συγκρότηση κάποιας γραμμικής, εξελικτικής ή γενετικής ιστορίας αλλά αντιπροσωπεύει κάτι σαν υπεριστορικό γεγονός: την εμπειρία αυτή καθεαυτή με την οποία η ιστορικότητα εκδηλώνεται μέσω της επαφής και της αλληλενέργειας της συνείδησης του ατόμου ή του ιστορικού στο παρόν και μιας συγκεκριμένης στιγμής στο παρελθόν. Το μεθοδολογικό πνεύμα του υπαρξιακού ιστορισμού μπορεί να περιγραφεί ως ιστορικός και πολιτισμικός αισθητικισμός. Το παρελθόν δεν προσεγγίζεται αρχαιοδιφικά αλλά διαισθητικά ως κάτι που διατηρεί ακόμη ίχνη ζωής: «η νοσταλγία του βάρους μιας ύπαρξης ζωντανής». Το επίθετο «ζωντανός» παίζει, νομίζω, σημαντικό ρόλο στο έργο του Σεφέρη, υποδηλώνοντας τη ζωντανή παρουσία του παρελθόντος στο παρόν.
Η συνειρμική μέθοδος
Τα τέσσερα ποιήματα επανενεργοποιούν από τη σκοπιά του παρόντος τον Οδυσσέα ως σύμβολο, τον χαμένο βασιλιά της Ασίνης, το αδειανό πουκάμισο της Ελένης, το πλατωνικό χωρίο που αναφέρεται στη μετά θάνατον τύχη του Αρδιαίου. Η συνειρμική μέθοδος του Σεφέρη είναι στενά συναρτημένη με τον υπαρξιακό ιστορισμό που βλέπει την ιστορία ως πλέγμα σχέσεων και συσχετισμών (άρα ερμηνειών) πάντοτε μέσα από τη συνείδηση ενός ιστορικού υποκειμένου στο παρόν. Ολα είναι ζήτημα αλληλοσυσχετισμών και συναρτήσεων. Ετσι η συνειρμική τεχνική που φέρνει κοντά την Ελένη με την Κύπρο της δεκαετίας του 1950 και τον Αρδιαίο με τους απριλιανούς δικτάτορες αποτελεί μέρος της γενικότερης αντίληψης της ιστορίας ως πλέγματος σχέσεων και επομένως προσωπικών συσχετισμών, δηλαδή ερμηνειών. Οτι τίποτε δεν μπορεί να νοηθεί και να κατανοηθεί μεμονωμένα αλλά πάντοτε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. «Συσχετίζει κανείς ­ και το κάνει θέλοντας μη θέλοντας» γράφει ο Σεφέρης μιλώντας για μια φράση του Πιραντέλο.
Η ιστορία για τους υπαρξιακούς ιστοριστές αλλά και για τον Σεφέρη δεν μπορεί να είναι κάτι «άλλο» ξεχωριστό από τη συνείδηση που την προσλαμβάνει. Η ιστορική αλήθεια συνίσταται από σχέσεις και όχι ακολουθίες. Και τα τέσσερα ποιήματα χτίζονται από τις σχέσεις του ποιητικού υποκειμένου και της εποχής στην οποία γράφονται με κείμενα και τοπία. Παρελθόν και παρόν δεν αντιπαρατίθενται για να αποκαλύψουν το μεγαλείο του παρελθόντος, να μεγαλοποιήσουν ή να μειώσουν το παρόν· αντίθετα, συμπαρατίθενται ως μέρη ενός ενιαίου συνόλου. Οταν ένα άτομο βιώνει κάτι στην ολότητά του, τότε αίρεται η σχέση υποκειμένου και αντικειμένου, η πράξη της εμπειρίας και το απόσταγμά της ταυτίζονται. Μέσω της ενσυναίσθησης και της διαίσθησης το παρελθόν γίνεται «ζωντανό βίωμα», ζωντανοί και νεκροί συνυπάρχουν διαλεκτικά, καθώς το ποιητικό υποκείμενο ταυτίζεται με το φάντασμα του Οδυσσέα ή τον βασιλιά της Ασίνης.
Ο Σεφέρης συχνά λογίζεται ως εμπειριστής, αλλά κατά βάθος ασπάζεται έναν υπαρξιακό ιστορισμό με την πίστη του σε ένα αναλλοίωτο και άχρονο υπόστρωμα που καθορίζει τις εκάστοτε εκφάνσεις του και τα επιφαινόμενα. Η ιστορική σκέψη του κηδεμονεύεται από την άρρηκτη οργανική σχέση αρχετύπου και επιφαινομένων ενώ η επικοινωνία με το παρελθόν γίνεται είτε διαισθητικά μέσα από φαντάσματα (Οδυσσέας), είδωλα (Ελένη), νυχτερίδες (Βασιλιάς της Ασίνης) είτε μνημονικά μέσα από τα αυλάκια του νου («Επί Ασπαλάθων»). *
* Ο κ. Δημήτρης Τζιόβας είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας και διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών του ιδίου πανεπιστημίου
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=128745&ct=114&dt=10/12/2000

Δευτέρα 15 Φεβρουαρίου 2010

Γιώργος Σεφέρης, Επί ασπαλάθων...

Το 1979 έγινε Κινηματογραφική μεταφορά του ποιήματος του Γιώργου Σεφέρη "Επί ασπαλάθων". Η ταινία δεν παίχτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1979. Την απέρριψε η Προκριματική Επιτροπή

Σκηνοθεσία: Βουδούρης Νίκος Διάρκεια: 5΄30΄΄ Έτος: 1979
ΠΗΓΗ: http://www.shortfilm.gr/film.asp?id=570



Γιώργου Σεφέρη, Επι Ασπαλάθων...

Κριτήριο αξιολόγησης του ΚΕΕ για το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, Επί ασπαλάθων...

Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου 2010

"Επί Ασπαλάθων..." Γ. Σεφέρης


Είναι το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη και δημοσιεύτηκε στο Βήμα (23.9.71) τρεις μέρες μετά το θάνατό του στην περίοδο της δικτατορίας. Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κ.ε.) που αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Ο Αρδιαίος, τύραννος σε μια πόλη, είχε σκοτώσει τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο του αδερφό του. Γι' αυτό και η τιμωρία του, καθώς και των άλλων τυράννων, στον άλλο κόσμο στάθηκε φοβερή. Όταν εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο φως, το στόμιο δεν τους δεχόταν αλλά έβγαζε ένα μουγκρητό. "Την ίδια ώρα άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρισκόταν εκεί και ήξεραν τι σημαίνει αυτό το μουγκρητό, τον Αρδιαίο και μερικούς άλλους αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους έγδαραν, άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στ' ασπαλάθια και σε όλους όσοι περνούσαν από εκεί εξηγούσαν τις αιτίες που τα παθαίνουν αυτά και έλεγαν πως τους πηγαίνουν να τους ρίξουν στα Τάρταρα". (Πλ. Πολιτεία 616).




Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού."πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα και οι ασπάλαθοι
δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμερα οι αρχαίες κολόνες,χορδές μιας άρπας που αντηχούν
ακόμη...


Γαλήνη
-Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ,χαμένη στου μυαλού
τ'αυλάκια.
τ΄όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από κείνους τους καιρούς.
Το βράδυ βρήκα την περικοπή:
"τον έδεσαν χειροπόδαρα" μας λέει
"τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο κουρέλι".

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
Ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος

31 του Μάρτη 1971

Κυριακή 7 Φεβρουαρίου 2010

Παραθέματα του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου

1.Όλες οι περιπέτειες κοιμούνται μέσα μας.
[...]
Παρόμοιες με τις πατρογονικές φωτογραφίες
στα σπίτια, που μονάξιασαν οι καιροί,
πλήξη και σκόνη,
οι περιπέτειες κοιμούνται μέσα μας

«Η τιμωρία», 1, 33-36. Ο κύκλος των ζωδίων, 1952. Τα ποιήματα. Οι εκδόσεις των φίλων, 1970. 243-244.


2.Το δοκίμιο, ουσιαστικά, δε μπορεί να είναι κριτική προσώπων, κριτική κειμένων, με το νόημα και τον τρόπο που τη νιώθουμε τώρα δα. Είναι κριτική ιδεών. Μέσ’ από το φαινόμενο, μέσ’ από το περιστατικό, αδράχνει το βαθύτερο σάλεμα, την πρώτη κίνηση, κι αν το μπορεί, την πρώτη αιτία. Χρειάζεται πάντα μια δύναμη αφαίρεσης και μια δύναμη αναγωγής, η οικείωση μ’ ένα σωρό μοναξιές, για να κερδίσει την αυτόνομη επάρκειά του ο λόγος και να πετύχει την ποθεινή του αποκρυστάλλωση. Αυτή την αποκρυστάλλωση επιδιώκει το δοκίμιο. Και για τούτο λογαριάζεται πάντα σα μια ανώτερη μορφή κριτικής ―με το πρόσθετο προνόμιο, πως δεν είναι ποτέ, όσο κι αν το επιθυμούν οι καλοπροαίρετοι, συστηματοποιημένη γνώση. Μια τέτοια γνώση ανήκει στην επιστήμη. 
Ομιλίες της γυμνής ψυχής, 1946. Μιχ. Περάνθης, Ελληνική πεζογραφία, Ε΄. Εκδόσεις έργων Περάνθη, χ.χ. 71.
ΠΗΓΗ:http://www.snhell.gr/references/quotes/writer.asp?id=247

Δικτυογραφία για τον Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο

http://www.29dytika.gr/29layout/guide/personalities/panagiotopoulos.php  Βιογραφία

http://www.skroutz.gr/books/a.26640.Παναγιωτόπουλος-Ι-Μ.html Βιογραφία

http://el.wikipedia.org/wiki/Ι.Μ._Παναγιωτόπουλος  Βιογραφία
Κείμενα του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου στο δίκτυο
http://www.sarantakos.com/kibwtos/mazi/imp_epeisodio.htm

http://www.sarantakos.com/kibwtos/mazi/imp_frikh.htm

http://www.myriobiblos.gr/greekliterature/panagiotopoulos_sxediasmata.html (από τα Χριστιανικά σχεδιάσματα)

Για τον Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο                              

http://archive.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=24/05/2002&id=27824472  Είκοσι και ένα ποιήματα του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου 
ΑΝΘΟΛΟΓΕΙ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΕΙ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ
«ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Ι. Μ. Π.

http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/NeaAriadni/32/5.html  Η νεολληνική κριτική